Strażyński Aleksy Antoni Władysław (1859–1902), malarz.
Ur. 17 VII w majątku Czysta Dębina (pow. krasnostawski). Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem Władysława i Zofii z Małczyńskich. Miał młodszą siostrę Eleonorę (ur. 1866).
Dn. 4 I 1876 rozpoczął S. naukę w Szkole Sztuk Pięknych (SSP) w Krakowie; kształcił się tam pod kierunkiem m.in. Izydora Jabłońskiego, Aleksandra Gryglewskiego, Józefa Łepkowskiego i Władysława Łuszczkiewicza. W l. 1878 i 1879 zdobył wyróżnienia za prace. W r. 1879 opuścił SSP i wyjechał do Monachium; prawdopodobnie do niego odnoszą się wzmianki o Aleksandrze Straszyńskim, wpisanym 16 X 1880 do Naturalklasse (klasy rysunku z natury) tamtejszej ASP, jako uczeń A. Wagnera. W r. 1882 wrócił do Krakowa i kontynuował studia w SSP w klasie kompozycji Jana Matejki. W r. 1885 otrzymał stypendium krajowe im. Matejki. T.r. wystawił w TPSP w Krakowie obrazy: Portret damy i Walka o byt (Walka gladiatorów); ten ostatni spotkał się z przychylną oceną Juliusza Hena w warszawskim „Tygodniku Ilustrowanym”. Również t.r. pokazał S. w Salonie Krywulta w Warszawie obraz Walgierz Wdały zabijający Wiesława, księcia wiślickiego, chwalony za dramatyczność układu i dobrą technikę. Naukę w SSP zakończył w r. 1886.
S. uprawiał malarstwo historyczne (podejmując także tematy mitologiczne), pejzaż i portret, w konwencji realistycznej i przeważnie w technice olejnej. W r. 1887 na Pierwszej Wielkiej Wystawie Sztuki Polskiej w TPSP pokazał obrazy Śmierć księcia wiślickiego (zapewne chodzi o wymienionego wyżej Walgierza Wdałego...) oraz wykonany w r. 1886 Portret Adama Asnyka, ceniony przez kolegów malarzy za «ton, szczerość i poprawność rysunku». Na kolejnych wystawach w TPSP eksponował: Z czasów inkwizycji (1887), Fragment (1890), Motyw z Abazji (1893), Portret mężczyzny i Widok z Wawelu (1894), Z Abazji (1897), Trzy studia (1898). Wojciech Kossak zaliczał go do epigonów Matejki, zmanierowanych przez mistrza. S. zmarł 9 VI 1902 w Krakowie w szpitalu św. Łazarza, został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
Rodziny S. nie założył.
Większość prac S-ego znajduje się w zbiorach prywatnych. Muz. Narodowe w Krakowie posiada Portret Adama Asnyka i szkic do obrazu Śluby Jana Kazimierza (oba niesygn.) oraz Portret Stanisława Woneyko-Tomkiewicza, namalowany ok. r. 1890. W r. 2004 Portret Adama Asnyka, szkic do Ślubów Jana Kazimierza i Portret Stanisława Woneyko-Tomkiewicza pokazano na wystawie „Artyści ze szkoły Jana Matejki” w Muz. Śląskim w Katowicach.
Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, s. 153, 520; – Artyści ze szkoły Jana Matejki. Wystawa Jubileuszowa w 80. rocznicę początków i 20. rocznicę restytucji Muzeum Śląskiego w Katowicach, Kat. 2004 s. 180; Blak H., Małkiewicz B., Wojtałowa E., Nowoczesne malarstwo polskie, Kr. 2001 cz. I s. 346 [Katalog Muz. Narod. w Kr.]; Katalog Ilustrowany Pierwszej Wielkiej Wystawy Sztuki Polskiej w Krakowie, Kr. 1887 s. 15; – Aleksander Wagner jako artysta i profesor kształcących się artystów polskich w Monachium, „Sztuka” R. 1: 1887 nr 3 s. 4, 10; Dokładny przegląd krytyczny Pierwszej Ogólnej Wystawy Sztuki Polskiej napisany przez kilku artystów malarzy i rzeźbiarzy, Red. S. Tomkiewicz, Kr. 1887 s. 47; Hen J., Ruch artystyczny w Krakowie. (W pracowni Aleksego Strażyńskiego), „Tyg. Ilustr.” T. 16: 1885 nr 153 s. 367–8, nr 154 s. 371–2; Przegląd Wystawy Sztuk Pięknych w Krakowie, „Sztuka” R. 1: 1887 nr 5 s. 10, 12; Stępień H., Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856–1914, W. 2003; Struve H., Wystawa w Salonie Krywulta (Przegląd artystyczny), „Kłosy” T. 41: 1885 nr 1045 s. 31; – Kossak W., Wspomnienia, W. 1971; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, I; Stępień H., Liczbińska M., Artyści polscy w środowisku monachijskim w l. 1828–1914. Materiały źródłowe, W. 1994; – „Kur. Warsz.” 1902 nr 160 wyd. wieczorne (nekrolog, błędne imię i wiek S-ego); – AP w Kr.: rkp. U.Z. 76 (spis zm. chrześcijan 1902 z arch. kapelanii św. Łazarza), spisy ludności R. 1890, Dz. I L. s. 355; Arch. ASP w Kr: rkp. A 171 s. 153 (protokoły posiedzeń dyrekcji i profesorów SSP 3 I 1874 – 19 VII 1877), rkp. A 185 (dzien. spraw przychodzących 1882–1911), rkp. KS 1–4 (księga świadectw); Arch. Misjonarzy w Kr.: Księga zgonów; B. Jag.: rkp. 7737 II (mater. do dziej. SSP w Kr. Spis studiujących w l. 1873/4–1898/7); Muz. Narod. w Kr., Dom Jana Matejki: rkp. IX/3430 (spraw. z postępu uczniów. Pisma do profesorów SSP. Rozporządzenia); – Informacje Janusza Świtaja, proboszcza paraf. św. Stanisława w Gorzkowie oraz Arch. Zarządu Cmentarzy Komunalnych w Kr.
Jolanta Laskownicka